Algemene vragen over zonneparken
Algemene informatie
Wie is de aanvrager van de projecten?
In de huidige projecten uit de tender (2020) zijn het ontwikkelaars en de gemeente Boxtel die de projecten hebben aangevraagd. Een particuliere grondeigenaar kan ook een zonneparkinitiatief aanvragen, maar vaak wordt dit gedaan door een ontwikkelaar.
Liggen de locaties binnen de tender vast?
Ja, er is ingestemd met de vier principeverzoeken. Daarmee liggen deze vier locaties op dit moment vast. Dit houdt in dat het college in principe medewerking wil verlenen aan de zonneparken indien is voldaan aan diverse voorwaarden. Dit zijn onder andere voorwaarden die zijn gesteld in de tender.
Kan de beoordeling van de tender en de ingediende principeverzoeken beschikbaar gesteld worden?
In principe niet, een tender is namelijk een privaatrechtelijke procedure, waardoor de ingediende principeverzoeken voor zonneparken en de beoordeling daarvan niet openbaar gemaakt worden. De bepalingen van de Aanbestedingswet moeten namelijk gevolgd worden. Wel kan men een verzoek tot Wet Open Overheid (Woo-verzoek) indienen. Lees meer over de Woo-verzoek en dien een verzoek in. Een initiatiefnemer kan er ook voor kiezen om zijn principeverzoek te delen. Specifiek over dit onderwerp is al een Woo-verzoek ingediend. Ga naar het Woo-verzoek.
Waar liggen de andere parken uit de tender en waarom zijn die niet geselecteerd?
Voor de tender zijn 10 aanvragen (principeverzoeken) voor zonneparken ingediend, samen goed voor 111 hectare. Een onafhankelijke commissie (werkgroep WUBBB + 2 door het college van B&W aangewezen deskundigen) heeft deze beoordeeld op basis van de tendervoorwaarden. Vier zonneparken, samen 48 hectare, zijn goedgekeurd. De locaties van de overige zes zonneparken blijven geheim, omdat het principeverzoek binnen een tender niet openbaar is. Afgewezen aanvragen kunnen opnieuw meedoen in toekomstige tenders. Je kunt een Woo-verzoek indienen voor meer informatie. Lees meer over de Woo-verzoek en dien een verzoek in. Initiatiefnemers kunnen ervoor kiezen hun aanvraag openbaar te maken. Specifiek over dit onderwerp is al een Woo-verzoek ingediend. Ga naar het Woo-verzoek.
Wat is de consequentie als de gemeente Boxtel niet aan haar RES-opgave voldoet?
Het uitgangspunt voor de RES’en is wederzijds vertrouwen. Partijen hebben er vertrouwen in dat (bestuurlijke) samenwerking ervoor zorgt dat de doelstellingen in de RES bijtijds gehaald worden. Mocht een zoekgebied of locatie afvallen dan vindt het gesprek plaats over welke alternatieven er in de regio zijn om het bod gerealiseerd te krijgen. De ambities in de RES’en zijn immers democratisch vastgesteld door vrijwel alle gemeenten en door de provincies en waterschappen.
Daarnaast, als een gemeente niet op tijd aan de RES-opgave voldoet, kan de Provincie Noord-Brabant ingrijpen (via een zogenaamd escalatie model). De provincie kan dan gronden aanwijzen voor zonne- en windenergie en juridische stappen ondernemen om het gezag van de gemeente terug te nemen. Dit staat in het document: Governance uitvoering RES 1.0, Provincie Noord-Brabant (15 februari 2022).
De vier gekozen gebieden.
Waarom hoeven de tredes niet volgordelijk doorgelopen te worden, maar volgtijdelijk? En wat houdt dat in?
In de gemeentelijke Visie zonne- en windenergie zijn drie zonneladder treden te onderscheiden:
- Bebouwde kom en zon op dak.
- Gebieden waar verstedelijking mogelijk is.
- Overig landelijk gebied.
* De provincie onderscheid 4 treden.
Volgordelijk (na elkaar) betekend dat je eerst trede 1 moet volgen voor je naar trede 2 kan. Dit is nu niet van toepassing. De zonneladder mag volgtijdelijk (tegelijkertijd) doorlopen worden. Om de energietransitie maximaal te versnellen werkt de gemeente dus aan de benutting van de potentie in alle drie (vier uit de provinciale ladder) de treden tegelijkertijd. Met ander woorden volgtijdelijk.
Wat kunnen belemmeringen zijn in de potentie van trede 1?
Belemmeringen voor trede 1 laten zien welke factoren de potentie van zon op dak (trede 1) kunnen beïnvloeden. Mogelijke belemmeringen zijn:
- Zongerichte dakvlakken: Zijn er dakvlakken die voldoende zonlicht ontvangen en waar nog geen zonnepanelen op liggen?
- Monumentenstatus: Is het gebouw een monument? Monumenten hebben vaak beperkingen voor het plaatsen van zonnepanelen.
- Verhuur: Wordt het gebouw verhuurd? Dit kan invloed hebben op de mogelijkheid om zonnepanelen te plaatsen.
- Obstakels op het dak: Zijn er obstakels zoals schoorstenen, ramen of andere structuren die de installatie van zonnepanelen bemoeilijken?
- Draagkracht van het dak: Is het dak sterk genoeg om het gewicht van de zonnepanelen te dragen?
- Asbest: Bevat de dakbedekking asbest? Dit kan de installatie van zonnepanelen compliceren.
- Netcongestie: Is er sprake van netcongestie in het gebied? In onze regio is er structurele netcongestie voor grootverbruik, wat betekent dat er niet zomaar aansluitingen voor de teruglevering van zelf opgewekte elektriciteit worden verstrekt.
Deze factoren (belemmeringen) kunnen de haalbaarheid en effectiviteit van zonnepanelen op daken beïnvloeden.
Waarom wordt er bij trede 3 geen onderscheid gemaakt tussen restgronden binnen en buiten het stedelijk gebied?
Omdat trede 2 altijd in het stedelijk gebied en trede 3 altijd buiten het stedelijk gebied, dus in het landelijk gebied ligt.
De RES-opwek via de zonneparken is 117%. Waar laat je die overproductie?
Nee, dat is de opwek die gerealiseerd zou worden als alle potentie in de treden 1 t/m 3 ook daadwerkelijk benut wordt (= tot realisatie komt) én alle vier de zonneparken uit de tender gerealiseerd worden. Die is 117% van de RES opwekopgave van Boxtel.
Uit het scenario-onderzoek en de Kamerbrief Voortgang RES blijkt dat in het Nationaal Plan Energiesysteem (NPE) is voorzien dat de elektriciteitsopwekking tot 2050 drie tot vijf keer zo groot zal moeten worden om te kunnen blijven voldoen aan de benodigde energievraag. Als de vraag naar elektriciteit blijft toenemen, zal er dus geen sprake zijn van overproductie.
Als het al duidelijk is dat er amper plek is voor die stroom en mensen sowieso maar weinig opbrengst hebben via bijvoorbeeld zon op dak (omdat ze het dus nergens ‘kunnen laten’)?
Dan nog hebben we op bepaalde momenten een fossielvrij elektriciteitstekort. Daarom moeten we de capaciteit van het netwerk vergroten, slim besparen en vraag en aanbod van elektriciteit meer op elkaar afstemmen, bijvoorbeeld door batterijopslag.
Alles bij elkaar is de totale opwek 89%. Ik neem aan dat het doel 100% is, dus wat moet er dan nog gedaan worden om die resterende 11% te halen?
Die 11% extra moet dan tot 2030 gerealiseerd worden door grootschalig zon op dak. Voorwaarde daarvoor is wel dat de netcongestie in 2030 is opgelost.
Ik snap de BOPA-procedure ook niet helemaal. Kunnen de gronden die in beeld zijn voor verstedelijking volgens de Omgevingsvisie (maar nu dus in beeld voor zonneparken), na die 25 jaar nog gebruikt worden voor bouw?
Na 25 jaar moeten volgens de provinciale regels zonneparken ontmanteld worden en moet de oorspronkelijke functie weer hersteld worden. Dus als het landbouwgronden betreffen dan moeten ze daarvoor weer geschikt gemaakt worden. Maar na afloop kan het college desgevraagd (door de grondeigenaar) of desgewenst (bij het park op gemeentegrond) ook besluiten dat die gronden andere bestemmingen krijgen, bijvoorbeeld stedelijk of natuur.
De ambitie voor de zonneparken is 50% lokaal eigendom. Wat houdt dat concreet in en hoe moet dat gebeuren?
Dat minimaal 50% van het benodigde eigen vermogen, dat is benodigd voor de investering van een zonnepark, van lokale eigenaars komt in de vorm van aandelen. Hierdoor hebben ze lokaal minimaal evenveel zeggenschap als de andere investeerder(-s) en dus zeggenschap over de lokale energieopwekking. Dat vraagt dus lokaal voldoende investeerders in zonneparken en die krijg je door vertrouwen en door een aantrekkelijk rendement en weinig risico.
Hoe zit het met het bindend adviesrecht van de raad? Stel, de raad adviseert negatief, betekent dat ook dat er niks meer gaat gebeuren of is het niet zo zwart-wit?
Als de raad negatief adviseert, dan moet het college de vergunning weigeren. Maar als deze weigering onvoldoende gemotiveerd is, dan is er kans op vernietiging van dit besluit na beroep.
Ik snapte ook niet helemaal hoe het zit met de eventuele schadeclaims. Wanneer kan de gemeente daar aanspraak op maken en wanneer kunnen de bedrijven achter de zonneparken dat doen?
Schadeclaims kunnen ontstaan door het instemmen met principeverzoeken en het sluiten van overeenkomsten. Dit wekt vertrouwen bij de aanvragers van de vergunning. Zowel de gemeente als de bedrijven achter de zonneparken kunnen schadeclaims indienen. De gemeente kan dit bijvoorbeeld doen als bedrijven zich niet aan de afspraken houden. Bedrijven kunnen dit bijvoorbeeld doen als de gemeente zich niet aan de afspraken houdt of beslissingen neemt die schade veroorzaken. De gemeente of rechter kan dan oordelen of er schade is ontstaan en wie verantwoordelijk is.
Waarom wordt de raad gevraagd om al een bindend adviesrecht uit te brengen voor de eventuele zienswijzen?
Omdat alle adviezen uitgebracht moeten worden voordat het college een ontwerpbesluit publiceert. Het is daarna de taak van het college om eventuele zienswijzen te beantwoorden.
Hoe zit het met de participatie? Volgens bewoners lopen er nog gesprekken, maar hoe kan de raad dan al een advies uitbrengen?
De omgevingsdialogen om te komen tot een volledige vergunningaanvraag worden beëindigd op het moment dat de aanvraag wordt ingediend. Een indieningsvereiste is immers een verslag van de gevoerde omgevingsdialoog. Dat wil niet zeggen dat er geen gesprekken gevoerd kunnen worden met de omgeving, alleen kunnen die gesprekken niet tot een (ingrijpende) wijziging van de aanvraag leiden.
Waarom is de planning zo ‘strak’ - voor 1 juli? Is dat reëel?
De planning was strak omdat het overgangsrecht van de provincie gold voor vergunningen die vóór 1 juli 2025 verleend waren. De betekent dat ná 1 juli 2025 geen (nieuwe) verzoeken van zonneparken op landbouwgrond in behandeling worden genomen. Dit overgangsrecht geldt nog steeds voor gemeenten, maar inmiddels is er voor de gemeente Boxtel uitstel verleend door de provincie Noord-Brabant, waardoor voor initiatieven in deze gemeente de deadline nu 1 januari 2026 is.
Nut en noodzaak
Waarom krijgen gebieden in trede 2 van de zonneladder voorrang?
In de gemeentelijke Visie zonne- en windenergie zijn drie zonneladder treden te onderscheiden:
- Bebouwde kom en zon op dak.
- Gebieden waar verstedelijking mogelijk is.
- Overig landelijk gebied.
* De provincie onderscheid 4 treden.
Zonneparken (grotendeels) in trede 2 krijgen voorrang boven trede 3, omdat deze gebieden in de toekomst stedelijk ontwikkeld kunnen worden. Trede 2 gebieden liggen vooral in de Noordwesthoek en nabij de Vorst.
Het verlenen van vergunningen voor 25 jaar is toch niet tijdelijk?
De vergunning voor een zonnepark duurt 25 jaar, vanwege de economische levensduur en de rijksubsidies (15 jaar). Juridisch gezien is dit tijdelijk. Volgens huidige afspraken moeten de parken na 25 jaar ontmanteld worden, wat in de vergunning en de anterieure overeenkomst geregeld en verzekerd wordt.
Hoe verhoudt de haalbaarheid van zonneparken op landbouwgrond zich t.o.v. Rijksoverheid beleid van zonneparken (Brief Minister Jetten over zon op land)?
De haalbaarheid van zonneparken op landbouwgrond wordt beïnvloed door het beleid van de Rijksoverheid. In de tweede zonnebrief van minister Jetten geldt een 'nee, tenzij' beleid voor zonneparken op landbouwgrond. Dit betekent dat zonneparken alleen toegestaan zijn als ze noodzakelijk zijn voor de duurzame energiebehoefte, wat ook in de provinciale regels staat.
Voor Boxtel kan ongeveer de helft van de RES-opgave tot 2030 op grote daken gerealiseerd worden, maar technische en economische redenen zorgen ervoor dat een deel hiervan afvalt. Momenteel heeft ongeveer 12% van alle grote daken zonnepanelen. Omdat de RES-opgave tot 2030 slechts een klein deel van de totale opgave is, zijn zonneparken op landbouwgrond noodzakelijk. Dit zal nader worden gemotiveerd in een Uitvoeringsstrategie Zon op daken en objecten, die binnenkort wordt vastgesteld.
Heeft de tijd deze initiatieven niet al ingehaald?
Een mix van oplossingen is nodig om onze duurzaamheidsdoelen te bereiken.
Zonneparken op land blijven belangrijk, gezien de beperkte ruimte voor zonnepanelen op daken en op water en de beperkte ruimte voor windenergie. Duurzame opwek van hernieuwbare energie maakt ons minder afhankelijk van energie van buitenaf. Dat is belangrijk voor de toekomst en gezien alle mondiale (of geopolitieke) ontwikkelingen harder nodig dan ooit.
Er heerst veel maatschappelijke onrust over zonneparken. Waarom gaan we door met de ontwikkeling?
Volgens nationale afspraken zal eenieder moeten bijdrage aan de energietransitie. Dat is het eerlijke verhaal. Duurzame opwek van hernieuwbare energie maakt ons minder afhankelijk van energie van buitenaf. Dat is belangrijk voor de toekomst en gezien alle mondiale (of geopolitieke) ontwikkelingen harder nodig dan ooit. Zonneparken zijn dus noodzakelijk en daarom proberen we draagvlak te creëren voor de opgave.
Welke alternatieven zijn er om aan de opgave te voldoen?
Naast zonneparken op land kan duurzame elektriciteit worden opgewekt door zon op daken en windparken. De potentie van daken is echter onvoldoende en de mogelijkheden voor windparken zijn beperkt in Boxtel. Door de laagvlieggebieden van militaire vliegvelden Eindhoven en Volkel zijn hoge, rendabele windturbines hogere waarschijnlijk niet haalbaar. Andere energiebronnen zoals biomassa en waterkracht zijn minder efficiënt of moeilijk toegankelijk in Boxtel. De komende jaren zullen we de potentie van deze alternatieven verder onderzoeken en innovaties blijven volgen.
Heeft de gemeente haar visie aangepast aan de laatste stand der techniek?
In de Uitvoeringsstrategie voor zon op daken en objecten (deze wordt nog opgesteld) wordt rekening gehouden met technologische ontwikkelingen, zoals bijvoorbeeld lichtere en veiligere zonnepanelen met hoger rendement, die ook op gevels kunnen worden toegepast. Toch zijn de zonneparken uit de eerste tender nodig om de RES-doelen voor 2030 te halen. Duurzame opwek van hernieuwbare energie maakt ons minder afhankelijk van energie van buitenaf. Dat is belangrijk voor de toekomst en gezien alle mondiale (of geopolitieke) ontwikkelingen harder nodig dan ooit. De gemeente kijkt ook verder dan 2030, bijvoorbeeld naar 2050, waarbij de opgave veel groter is dan die voor 2030. Nieuwe technieken kunnen op termijn mogelijk een (grotere) rol spelen, maar dit is moeilijk te voorspellen. De gemeente Boxtel wil zo snel als mogelijk energieneutraal worden.
Natuur en landschap
Waarom zonneparken zo dicht bij natuur?
Zonneparken naast natuurbestemmingen zijn toegestaan om biodiversiteit te verbeteren en stikstofdepositie te verminderen. Daarom kregen tijdens de tender zonneparken die stikstofdepositie binnen 1 km van de Kampina verminderen de voorkeur. Helaas zijn er geen initiatieven ingediend in deze zone. Ook is geprobeerd om initiatieven op minder geschikte landbouwgronden en gebieden met waterbergingsopgaven te stimuleren.
Verzekeraars eisen een hekwerk rondom zonneparken. Hoe heeft fauna toegang tot deze parken en hoe kan daarmee het gebied een recreatieve waarde hebben?
Er kunnen voorzieningen gemaakt worden waarmee diersoorten toegang hebben tot de zonneparken. Dit kan bijvoorbeeld door faunavriendelijke passages of dassentunnels aan te leggen. Verzekeraars eisen een hekwerk alleen rondom de zonnepanelen en de technische installaties. Hierdoor kan een landschappelijke zone met bijvoorbeeld opgaande beplanting en recreatieve voorzieningen rondom het hekwerk worden aangelegd.
Waarom leggen we onze schaarse (landbouw) grond vol met zonnepanelen?
De gemeente is afhankelijk van locaties die door initiatiefnemers worden aangedragen. De tender van 50 hectare betreft ca. 0,7% van alle grond in de gemeente Boxtel en ca. 2% van het totale oppervlakte aan landbouwgrond in de gemeente.
Hoe houden jullie rekening met de natuur en biodiversiteit?
Bekijk de beoordelingscriteria. In de principeverzoeken van de zonnepark initiatieven is ook uitgewerkt hoe de biodiversiteit kan toenemen ten opzichte van de huidige situatie.
- Lees de toelichting over de drie overige zonneparken
- Lees meer informatie over Zonnepark Renbaan-Esschebaan
Hoe zit het met de vervuiling van de bodem door zonnepanelen?
De gemeente kan eisen dat zonnepanelen geen schadelijke stoffen zoals PFAS en antimoon bevatten. Uitloging van zink van de onderconstructie waar de panelen opstaan, wordt beperkt doordat deze onderconstructie is afgedekt met panelen. Ook wordt bodemonderzoek verplicht gesteld bij de start (0-meting) en aan het einde van het project. Bij vervuiling geldt een saneringsplicht.
Hoe zorgen we dat biodiversiteit niet verloren gaat op de locaties van de zonnepaken?
Ecologisch vooronderzoek brengt de bestaande situatie in beeld. Vervolgen kan worden gecontroleerd of de biodiversiteit toeneemt. Omdat er tijdens de levensduur van het zonnepark geen bemesting plaatsvindt, krijgt flora meer kans om te groeien. Hierdoor wordt verwacht dat de biodiversiteit zal toenemen. Faunavriendelijke hekwerken zorgen er vervolgens voor dat ook dieren op het zonnepark kunnen komen.
Hoe zit het met het uitzicht als het winter is en de bladeren van de bomen vallen?
Dit is afhankelijk van het beplantingsplan per park. Door inheemse groenblijvende beplanting toe te passen, kan het park het gehele jaar rond aan het zicht onttrokken worden. Het is afhankelijk van de locatie of dergelijke beplanting mogelijk is. Ook bredere groenzones of een visueel afschermde schutting/scherm kan het zicht op het zonnepark onttrekken. Het is aan de initiatiefnemers om dit samen met de omgeving in te passen.
Wat zijn de gevolgen van de zonneparken voor de flora en fauna en de ecologische hoofdstructuur?
Ecologisch vooronderzoek brengt de bestaande situatie in beeld. Vervolgens kan worden gecontroleerd wat de gevolgen zijn voor de flora en fauna en op een eventuele ecologische hoofdstructuur dicht bij de zonnepark initiatieven. De verwachting is dat de zonneparken een positieve invloed hebben op de flora en fauna in de omgeving ten opzichte van het huidige gebruik (landbouw). Het streven is om negatieve gevolgen zo veel mogelijk te beperken en te compenseren.
Wordt de CO₂ die benodigd is voor de productie en aanleg van de zonneparken gecompenseerd?
De hoeveelheid CO₂ die bespaard wordt gedurende de levensduur van het zonnepark (maximaal 25 jaar) is 5 maal groter dan de hoeveelheid CO₂ die de productie kost (bron: Milieu centraal).
Hoe wordt het onderhoud van de locatie geregeld?
Het onderhoud en naleving van vergunningsvoorwaarden zijn de verantwoordelijkheid van de exploitant (beheerder) van het zonnepark. De gemeente controleert of deze exploitant haar afspraken nakomt. In een anterieure overeenkomst (privaatrechtelijk) die wordt gesloten met de initiatiefnemers van de zonneparken, worden daar afspraken over vastgelegd.
Waarom zonneparken zo dicht bij natuur?
Op grond van provinciaal beleid zijn zonneparken niet in natuurbestemmingen (NatuurNetwerk Brabant) toegestaan. Op grond van dit beleid zijn zonneparken wel naast natuurbestemmingen toegestaan en bieden ze ruimte voor de verbetering van biodiversiteit. Daarnaast is het criterium gehanteerd dat zonneparken die leiden tot een blijvende afname van de stikstofdepositie in een zone van 1 kilometer rondom de Kampina de voorkeur krijgen. Er zijn echter geen initiatieven hiervoor ingediend binnen die zone. Daarnaast is gestreefd naar de inzet van landbouwkundig minder geschikte gronden en gronden in de groenblauwe mantel (overgangsgebied tussen natuur en landbouw) of gronden met een waterbergingsopgave voor zover die een bijdrage kunnen leveren aan landschap, ecologie of waterberging. Door deze criteria kunnen zonneparken dicht bij natuur gesitueerd worden.
Verzekeraars eisen een hekwerk om zonneparken. Hoe heeft fauna toegang tot deze parken en hoe kan daarmee het gebied een recreatieve waarde hebben?
Er kunnen voorzieningen gemaakt worden waarmee voorkomende diersoorten toegang hebben tot de zonneparken (door o.a. corridors, dassentunnels). Verzekeraars eisen alleen een hekwerk rondom de zonnepanelen. Hierdoor kan de landschappelijke inpassingszone rondom het hekwerk aangebracht worden. Daarnaast zijn er mogelijkheden om zonneparken gedeeltelijk toegankelijk te houden.
Waarom leggen we onze schaarse (landbouw) grond vol met zonnepanelen?
Naast zon op dak is ook zon op land noodzakelijk om de opgave van de RES (0,08 TWh) te behalen. In de tender hebben de initiatiefnemers gronden ingebracht voor de realisatie van grondgebonden zonneparken. De tender van 50 hectare betreft +/- 0,7% van alle grond in de gemeente Boxtel en 2% van het totale oppervlakte aan landbouwgrond in de gemeente.
Hoe houden jullie rekening met de natuur en biodiversiteit?
Zie hier voor de beoordelingscriteria. In de principeverzoeken van de zonneparken is ook uitgewerkt hoe de biodiversiteit kan toenemen ten opzichte van de huidige situatie.
Hoe zit het met de vervuiling van de bodem door zonnepanelen?
Doordat we als gemeente zelf het initiatief nemen, kunnen we als eis stellen dat geen verontreinigende stoffen (als PFAS en antimoon) in de zonnepanelen verwerkt zitten. Verder zal uitloging van zink van de onderconstructie beperkt zijn, doordat die constructie wordt afgedekt door de panelen. Daarnaast wordt een nul- en eindsituatie bodemonderzoek in de vergunning opgenomen en voor bodemverontreiniging geldt een saneringsplicht.
Hoe zorgen we dat biodiversiteit niet verloren gaat op de locatie?
Er wordt een ecologisch vooronderzoek uitgevoerd om de bestaande situatie in beeld te brengen. Daarmee kan gemonitord worden of de biodiversiteit toeneemt. Doordat gedurende de levensduur van het zonnepark een bemesting achterwege blijft, krijgt meer flora kans en de verwachting is dat daarmee de biodiversiteit wordt vergroot. Daarnaast wordt voor een hekwerk gezorgd dat toegang geeft aan fauna.
Hoe zit het met het uitzicht als het winter is en de bladeren van de bomen vallen?
Daarin kan voorzien worden door ook inheemse groenblijvende beplanting toe te passen, zodat het park het gehele jaar rond aan het zicht onttrokken is. Het is afhankelijk van de locatie of dergelijke beplanting ook past. Ook bredere groenzones of een visueel afschermde schutting kan het zicht op het zonnepark beter onttrekken.
Wat zijn de gevolgen van de zonneparken voor de flora en fauna en de ecologische hoofdstructuur?
Een ecologisch vooronderzoek (Quickscan) moet onderdeel zijn van de ruimtelijke onderbouwing bij de aanvraag. Daaruit worden die gevolgen duidelijk. Het streven is dat die gevolgen zo veel mogelijk beperkt en gecompenseerd worden.
Wordt de CO₂ die benodigd is voor de productie en aanleg van de zonneparken gecompenseerd?
De hoeveelheid CO₂ die bespaard wordt gedurende de levensduur van het zonnepark (maximaal 25 jaar) is 5 maal groter dan de hoeveelheid CO₂ die de productie kost (bron: Milieu centraal).
Als het zonnepark gerealiseerd is, hoe wordt het onderhoud van de locatie geregeld?
Het onderhoud en de naleving van de vergunningsvoorwaarden is een verantwoordelijkheid van de exploitant van het zonnepark. Daar wordt privaatrechtelijk via een anterieure overeenkomst ook afspraken over gemaakt.
Techniek en netcapaciteit
Hoe kan de ambitie van 250 hectare zonneparken gerealiseerd worden als de netbeheerder onvoldoende teruglevercapaciteit heeft?
In de huidige ontwikkelingen lijkt het erop dat niet alle opgewekte energie aan het net kan worden teruggeleverd. Innovatieve oplossingen zoals batterijopslag, direct gebruik bij de afnemer enz. zijn daarom nodig, zodat de vraag naar energie en het aanbod van energie beter in balans is.
Hoe wordt hiermee omgegaan in vervolgtenders?
Door de netcongestie is het sinds 2021 zeer moeilijk om een netaansluiting te krijgen voor de teruglevering van opgewekte elektriciteit. Bij eventuele vervolg tenders is dit een gegeven waar rekening mee gehouden moet worden. Dit vergt daarom creatieve oplossingen en denkrichtingen om toch de ambities rondom de energietransitie voort te zetten.
De regering ziet af van zonneparken op landbouwgrond en zet in op betere oplossingen die minder milieubelastend zijn. Bijvoorbeeld door het integreren met andere opgaven. Kijken jullie daar ook naar?
Provinciale regels vereisen dat zonneparken meerdere functies moeten hebben. Ze moeten bijvoorbeeld gecombineerd worden met landbouw, natuur of infrastructuur. Voor zonnepark initiatieven in onze gemeente geldt dit dus ook. Daarnaast is er op regionaal niveau gekeken (RES NOB) naar de potentie op restgronden welke geen landbouwgronden zijn. Bijvoorbeeld langs spoorbermen, geluidsschermen, voormalige stortplaatsen ongebruikte gronden. Die potentie op restgronden blijkt erg klein te zijn.
Waarom leggen we de daken, parkeerplaatsen en bedrijfsdaken niet eerst vol?
Zonnepanelen op (bedrijfs)daken en parkeerplaatsen alleen is niet voldoende om de lokale opwekopgave te halen. Om de energietransitie maximaal te versnellen werken we aan de benutting van de potentie op meerder vlakken tegelijkertijd. Gezien de grote opgave en de beperkte ruimte op daken, zijn we daarom nu ook bezig met zonneparken op land. Dit kan gelijktijdig plaatsvinden (volgtijdelijk).
(*) In de Regionale Energiestrategie Noordoost Brabant (RES NOB) is het potentieel aan grootschalig zon op dak ingeschat. Daaruit blijkt dat ongeveer 50% van de opwekopgave van de gemeente Boxtel voor 2030 op grootschalige daken (m.n. Ladonk) gerealiseerd kan worden. NB: Zonnepanelen op daken van woningen worden 'achter de meter' geplaatst. Dit betekent dat ze meetellen voor energiebesparing, maar niet voor de totale energie opwekopgave.
Leiden zonneparken tot overbelasting van het elektriciteitsnetwerk en hebben ze gevolgen voor de teruglevering van zonnepanelen op woonhuizen?
In principe zijn zonneparken en zonnepanelen op woonhuizen van elkaar gescheiden. Zonneparken zijn aangesloten op het middenspanningsnet, terwijl zonnepanelen op woonhuizen op het laagspanningsnet zijn aangesloten. Alle niveaus van het elektriciteitsnet zijn indirect met elkaar verbonden, hierdoor is het niet uit te sluiten dat er invloed kan zijn. In de huidige markt worden zonneparken vaak aangesloten met voorwaarden dat de netbeheerder het zonnepark mag uitschakelen als het net overspannen dreigt te worden. Op die manier probeert de netbeheerder bedrijven en particulieren te beschermen. De netbeheerder monitort dit continu om problemen te voorkomen. Lees meer informatie over netcongestie en wat je ervan merkt.
Kan het zonnepark überhaupt op het elektriciteitsnet worden aangesloten?
Momenteel is er volgens de netbeheerder geen capaciteit voor grootverbruikaansluitingen (bijvoorbeeld voor grootschalige zonneparken). De verwachting nu is dat vanaf 2028/2029 er weer capaciteit beschikbaar is.
Worden er accu’s geplaatst bij de zonnepanelen? Waarom wel/niet?
Initiatiefnemers kunnen ervoor kiezen om een park te ontwikkelingen inclusief batterijopslag. Dit kan in de toekomst noodzakelijk zijn om de elektriciteit aan het net te kunnen leveren. Netbeheerders sturen steeds meer op deze combinatie en om die reden zal het in de toekomst mogelijk verplicht worden wanneer initiatiefnemers van bijvoorbeeld zonneparken een netaansluiting wil aanvragen.
Hoe zit het met brandveiligheid van het project? Hoe wordt er omgegaan met de brandveiligheidsafstand van 100 meter tot woningen?
De brandweer (vanuit de veiligheidsregio) bekijkt of een initiatief aan alle brandveiligheidseisen voldoet. Alleen wanneer dit het geval is geeft de brandweer een positief advies uit voor vergunningverlening.
Ter info: bij zonneparken op land is er weinig brandbaar materiaal (dit is ander bij zonnepanelen op gebouwen). Ook worden de panelen in lange rechte rijen geplaatst met enige afstand tot de volgende rij. In geval van brand zijn de gevolgen beperkt. Een brandveiligheidsafstand van 100 meter tot woningen is daarom niet noodzakelijk op dit moment.
Kijken jullie ook naar de combinatie van opwek van duurzame energie en warm water (creëren van een warmtenet of opwekken van groene waterstof)?
Als gemeente blijven we de duurzame ontwikkelingen op energiegebied volgen. In zonneparken is opwek van thermische zonne-energie (warmte door de zon) of een combinatie van thermische en elektrische energie mogelijk. Dit vereist wel een grote warmtevraag en een warmtenet in de nabije omgeving. Anders is het vaak technisch of financieel niet mogelijk. Onderzoek toont potentie bij hoogbouw van woonstichting JOOST. De daadwerkelijke mogelijkheden hiervoor, bijvoorbeeld technisch en financieel, moeten nog verder worden onderzocht.
Subsidie
De gemeente subsidieert geen zonneparken, maar men kan gebruik maken van landelijke subsidieregelingen zoals bijvoorbeeld Subsidie Duurzame Energie (SDE++) en Subsidieregeling Coöperatieve Energieopwekking (SCE).
Participatie, lokaal eigendom en nadeelcompensatie
Hoe gaat de gemeente om met draagvlak?
De gemeente streeft naar maatschappelijke acceptatie van de energietransitie door inwoners, bedrijven, overheden en maatschappelijke organisaties te betrekken en te informeren. Daarbij wordt een zo goed mogelijke afweging van de maatschappelijke belangen beoogd; de kosten en baten. Initiatiefnemers moeten een communicatie- en participatieplan indienen bij de gemeente, waarin beschreven staat hoe gewerkt wordt aan het creëren van draagvlak. De gemeente beoordeeld of een initiatiefnemer zich voldoende heeft ingespannen in het participatietraject. Dit alles kan bijdragen aan het creëren van draagvlak voor de opgave.
Hoe kan ik participeren in het project?
Er zijn verschillende manieren om te participeren in een project. Je kunt bijvoorbeeld deelnemen aan informatiebijeenkomsten, meedenken over het ontwerp binnen bijvoorbeeld werkgroepen, of je aanmelden voor nieuwsbrieven om op de hoogte te blijven van de ontwikkelingen.
Daarnaast kun je vaak ook financieel mee participeren of investeren in het project. Neem contact op met de projectorganisatie van het betreffende initiatief voor meer informatie over de specifieke mogelijkheden.
- Lees de toelichting over de drie overige zonneparken
- Lees meer informatie over Zonnepark Renbaan-Esschebaan
Kom ik nog in aanmerking voor planschade als ik mee participeer?
Er is wettelijk recht op nadeelcompensatie. Dit recht vervalt niet door in wat voor vorm dan ook te participeren (financieel of procesparticipatie) in het project.
Lennisheuvel
Specifieke vragen over zonneparken in Lennisheuvel
Waarom liggen 3 van de 4 zonneparken uit de eerste tender bij Lennisheuvel?
In de Visie zonne- en windenergie van gemeente Boxtel zijn gebieden aangewezen waar zonneparken zijn toegestaan (zie afbeelding Zonneparken buitengebied). Volgens provinciaal beleid zijn zonneparken niet toegestaan in natuurbestemmingen. De gemeenteraad heeft ervoor gekozen bepaalde gebieden, zoals cultuurhistorisch waardevolle gebieden, beekdalen, 'bolle akkers' en nieuwe natuur, te vrijwaren van zonneparken. Hierdoor is er grofweg vooral ruimte ontstaan voor zonneparken ten zuiden en westen van Boxtel.
Veel initiatieven in de tender zijn ingediend nabij Lennisheuvel, waarschijnlijk vanwege de ligging van het hoogspanningsstation daar. Zonneparken van enige omvang moeten rechtstreeks op zo'n station worden aangesloten, en de afstand tot het aansluitpunt bepaalt de haalbaarheid van de businesscase.
Waarom is er geen afweging van de gevolgen voor de leefbaarheid van Lennisheuvel gemaakt in de tender?
In de tender is elk verzoek voor een zonnepark afzonderlijk beoordeeld op de vooraf gestelde criteria en weging. Een evenredige spreiding van de zonneparken over de gemeente was daarbij geen criterium. De provinciale regels en de handreiking Afwegingskader landschap bij de RES NOB 1.0 streven juist naar een clustering.
De beoogde gronden achter de Schoffel maken deel uit van Nationaal Landschap het Groene Woud, volgens de kaart op ARK.EU. Hoe verhoudt zich dit met de nieuwe inrichting als zonnepark?
Die gronden maken deel uit van Nationaal landschap het Groene woud. Deze gronden hebben een landbouwbestemming en daar zijn zonneparken volgens de provinciale regels en het lokale beleid toegestaan. Wel dient er zorg besteed te worden aan de landschappelijke inrichting en het behoud van zoveel mogelijk bestaande natuurwaarden. Zonneparken hoeven de verdere ontwikkeling van het Groene Woud niet in de weg te staan.
Waarom worden er in Liempde zo weinig gebieden aangewezen?
Rondom Liempde liggen veel percelen met natuurbestemmingen, beekdalen en cultuurhistorisch waardevolle gronden (met name bolle akkers). Volgens het gemeentelijke beleid zijn zonneparken daar niet toegestaan.
Waarom is natuurgebied in Liempde belangrijker dan een Lennisheuvelse ecologische verbindingszone?
Het is niet zo dat natuurgebied in Liempde belangrijker is dan een ecologische verbindingszone in Lennisheuvel. Bovendien staat de ontwikkeling van het zonnepark langs de Beerze de ontwikkeling van een ecologische verbindingszone langs de Loxvenseweg en Beerze niet in de weg. Het zonnepark kan juist een bijdrage aan die ontwikkeling leveren.
Ziet Enexis de aansluiting van de zonneparken ook als tijdelijk?
Nee, Enexis levert in principe aansluitingen voor onbepaalde tijd, maar als bevoegd gezag moeten we in de vergunningvoorwaarden opnemen dat het zonnepark na 25 jaar ontmanteld wordt. Hiervoor legt de gemeente afspraken vast met de initiatiefnemer. Deze zonneparken maken onderdeel uit van het toekomstige energiesysteem. Er moeten alternatieven beschikbaar zijn om de aansluitingen te zijner tijd te laten vervallen.
Wordt met dit project de energievoorziening van alle inwoners van Boxtel beoogd of is dit alleen bedoeld voor bedrijven, zodat die zelf geen inspanning meer hoeven te doen om voldoende toekomstbestendig te worden qua energievoorziening?
De RES opwek opgave is gebaseerd op het energieverbruik van alle aansluitingen in Boxtel, dus zowel huishoudens als bedrijven. Dat houdt niet in dat deze bedrijven zelf geen zonnepanelen meer op hun daken of gronden hoeven te leggen. Op grond van de energiebesparingsplicht kunnen we bedrijven verplichten om de eigen daken te benutten.
Hoeveel beoogde gronden zijn thans eigendom van gemeenteraadsleden/wethouders of hun directe familie?
Eenieder kan zijn of haar grond inbrengen voor de realisatie van zonneparken. Bestuurders hebben rekening te houden met belangenverstrengeling die kan ontstaan. In dat geval dient de bestuurder zich te onthouden van stemming tijdens de besluitvorming.
Kaart zonneparken buitengebied. De rood gekleurde delen zijn het buitengebied.
In de oorspronkelijke tenderaanvraagdocumenten uit januari 2021 staat dat Zonnepark De Vorst 16 hectare groot zal worden. Echter, de adviescommissie beoordeelde een jaar later (januari 2022) dat de grootte 7,1 hectare wordt (vandaag de nog steeds zo overigens) Kunnen jullie me uitleggen hoe dat kan?
De initiatiefnemer van zonneweide de Vorst heeft drie initiatieven voor zonneparken ingediend, te weten 5a Ladonk, 5b Spoor en 5c Ontginningsweg. Alleen zonnepark 5a Ladonk is gehonoreerd binnen die 50 hectare met een grootte van 7,14 hectare. Mogelijk dat de parken 5a Ladonk en 5b Spoor bedoeld worden met die 16 hectare. Parken 5b Spoor en 5c Ontginningsweg hadden een bruto oppervlak van respectievelijk 8,92 en 10,27 hectare.
In zowel het communicatieplan als in het profijtplan van Zonnepark De Vorst staat dat het gaat om één zonnepark van 16 hectare of een zonnepark met een opbrengst van 19 miljoen kWh, uitgaande van ongeveer een miljoen kWh opbrengst per hectare. Wat zie ik hier over het hoofd?
De 16 hectare komt uit de projectbeschrijving opgesteld door een initiatiefnemer. In die projectbeschrijving staat dat het zonnepark de Vorst – Ladonk prima gecombineerd kan worden met zonnepanelen op daken van toekomstige bedrijven van het aansluitende terrein van GreenTech. Samen hebben GreenTech en de Vorst-Ladonk een bruto oppervlakte van 16 hectare.
Omdat zon op daken buiten de tender valt, heeft de commissie zonneparken het GreenTech terrein niet beoordeeld en zich beperkt tot drie locaties uit het principeverzoek namelijk:
- De Vorst – Ladonk van 7,14 hectare,
- De Vorst – Spoor van 8,92 hectare en
- Ontginningsweg* van 10,27 hectare.
*Ter verduidelijking: Dit is een ander zonnepark initiatief waarvoor een principeverzoek is ingediend dat toevallig ook Ontginningsweg heet. Dit plan is niet gehonoreerd. Dit is dus een ander initiatief dan Zonnepark Ontginningsweg dat is ingediend door Chint Solar.
Klopt het dat aanvrager van De Vorst zijn plan tussentijds nog heeft aan kunnen passen voordat het werd getoetst door de adviescommissie?
Nee, de aanvrager is na toetsing door de adviescommissie in de gelegenheid gesteld om een landschappelijk inpassingsplan van voldoende kwaliteit in te dienen. Het advies van de commissie zonneparken is door het college overgenomen.
In hoeverre hebben de andere initiatiefnemers deze mogelijkheid, hun plan tussentijds aan te passen, ook gekregen?
Zonnepark de Vorst – Ladonk was het enige plan dat in trede 2 is gelegen én een te summier landschappelijk inpassingsplan bezat. Omdat in de criteria van de tender is bepaald dat parken in trede 2 voorrang krijgen boven de andere parken in trede 3, is door de adviescommissie geoordeeld dat de initiatiefnemer een termijn wordt gegund om het plan aan te vullen. Die werkwijze is gecommuniceerd naar alle initiatiefnemers.
De adviescommissie heeft vervolgens het plan De Vorst (het gebied 5A genoemd, zie bijlage) de kans gegeven het inpassingsplan aan te passen. Zoals ik het nu begrijp heeft deze initiatiefnemer twee keer de kans gekregen zijn plan te verbeteren en is daarmee opgeschoven van plek 7 naar de winnende ‘top vier’. Klopt het bovenstaande?
Nee, dat klopt niet. De initiatiefnemer heeft één keer de kans gekregen om het landschappelijk inpassingsplan aan te vullen op 10 juni 2022. Zie ook de antwoorden op de twee bovenstaande vragen. Door de adviescommissie is geoordeeld dat alleen de landschappelijke inpassing onvoldoende kwaliteit bezat, maar dat op de andere criteria voldoende kwaliteit aangetoond is. Daarom heeft de adviescommissie geoordeeld dat het billijk is de aanvrager in de gelegenheid te stellen het inpassingsplan aan te passen en dit opnieuw te laten beoordelen door de adviescommissie.
Renbaan - Esschebaan
Specifieke vragen over zonnepark Renbaan - Esschebaan
Waarom is dit project nodig?
Het zonnepark draagt bij aan de gemeentelijke duurzaamheidsdoelstellingen (om o.a. energieneutraal te worden) en de doelstellingen uit de Klimaatwet. Het project helpt de gemeente om CO₂-uitstoot te verminderen en voorziet in een deel van de lokale energiebehoefte met hernieuwbare energiebronnen.
Met hoeveel zonnepanelen en batterijen (opslag grootte) is er (vooraf) rekening gehouden in de begroting van dit project?
Bij de start van dit project hebben we geen specifiek aantal zonnepanelen of een vaste opslagcapaciteit voor batterijen opgenomen in de begroting. Dit komt doordat er in deze vroege fase nog veel onzekerheden waren, bijvoorbeeld rond de milieutechnische aspecten. Daarnaast wilden we voldoende flexibiliteit behouden om de uitkomsten van de omgevingsdialoog en eventuele aanvullende milieu-inzichten mee te nemen, zodat het uiteindelijke ontwerp zo goed mogelijk aansluit bij de wensen en eisen van de omgeving als ook een optimale productie kan leveren. We streven naar een goede balans tussen voldoende opwek van duurzame energie, ecologische meerwaarde en minimale impact op de omgeving.
Is er voorafgaand aan het maken van plannen op de locatie Renbaan-Esschebaan gedacht/gekeken naar het opkopen van gronden elders in de gemeente waar minder inwoners in de nabije omgeving wonen?
Nee, er is wel gekeken naar andere gronden die de gemeente in bezit heeft, maar deze waren minder geschikt, bijvoorbeeld omdat ze te klein waren qua oppervlakte. De raad van de gemeente Boxtel heeft in de motie van 19 november 2019 ‘Zonneveld door en voor Boxtelse burgers’ het College opgedragen om ‘direct een onderzoek op te starten of Boxtel een eerste grote stap kan zetten in haar ambitie om energieneutraal te worden door de eigen gronden tussen Esschebaan en Renbaan te benutten voor een grootschalig zonneveld’.
Graag ontvang ik een plattegrond van het (nieuwe) ontwerp, is dat nog mogelijk?
Het definitieve ontwerp is gepubliceerd op de website van de gemeente Boxtel. Je wordt geadviseerd om de website in de gaten te houden. Ga naar de algemene informatie over Zonneparken of lees meer informatie over Zonnepark Renbaan-Esschebaan.
Aan sommige randen van het perceel is een groene zone aan de buitenzijde van het zonnepark van 10 meter aangehouden. Dit zou ik graag zoals bij de andere buiten grenzen van het zonnepark 25 m willen laten worden.
Naar aanleiding van de feedback uit de omgevingsdialoog is de groene bufferzone nabij diverse woningen verruimd. Dit is gedaan om de impact van het zonnepark voor de direct omwonenden te minimaliseren. Voor sommige delen van het park is een groenstrook van 8 tot 10 meter toegepast, afhankelijk van de omgevingssituatie. Een 8 tot 10 meter brede groenzone biedt voldoende ruimte voor een afscherming met inheemse beplanting. Dat terwijl het ruimtegebruik efficiënt blijft om bij te dragen aan de (financiële) haalbaarheid van het project. Daarnaast draagt een dergelijke groenzone bij aan biodiversiteit en ecologische meerwaarde.
Is een gasleiding op het perceel gevaarlijk in combinatie met het zonnepark?
Het combineren van een gasleiding en een zonnepark kan risico's met zich meebrengen. Momenteel loopt er echter geen gasleiding door het zonnepark. Als dat in de toekomst verandert, gelden strenge veiligheidsregels om ongelukken te voorkomen. In Nederland zijn er al zonneparken met gasleidingen, waarbij de Gasunie strenge eisen stelt voor de veiligheid.
Er zijn plannen van de Defensie Pijpleidingen Organisatie (DPO) voor een kerosineleiding door Boxtel. Als deze leiding door het zonnepark gaat lopen, moeten strenge regels en maatregelen worden toegepast om risico's te minimaliseren, net zoals bij gasleidingen.
Wat is het landschappelijke schetsontwerp?
Het landschappelijke schetsontwerp toont hoe het zonnepark in het landschap wordt geïntegreerd. Het is een schetsontwerp; dus een voorlopig plan dat nog niet vast staat en nog wordt aangepast naar aanleiding van opmerkingen uit de omgeving. Hierbij wordt rekening gehouden met de natuurlijke omgeving, zoals bestaande bomen, waterpartijen, en fauna, om de visuele en ecologische impact te minimaliseren.
Het definitieve ontwerp is gepubliceerd op de website van de gemeente Boxtel. Lees meer informatie over Zonnepark Renbaan-Esschebaan.
Welke invloed heeft het zonnepark op het landschap en de omgeving?
We streven ernaar het zonnepark zo goed mogelijk in het landschap in te passen. Dit betekent dat er gebruik wordt gemaakt van groenvoorzieningen zoals heggen en bomen om het park af te schermen. Bovendien wordt bij het ontwerp rekening gehouden met het behoud van biodiversiteit en natuurwaarden.
Hoe ziet de beplanting eruit? Gaat het om bomen of alleen struiken?
Naast de al bestaande beplanting zal de nieuw aan te planten beplanting voornamelijk bestaan uit kruiden, grassen, struiken en enkele bomen. Het struweel is zoveel mogelijk inheems, en afgestemd op de geologische kenmerken op de locatie én de wensen van de omgeving.
Hoe hoog wordt het struweel?
De hoogte van het struweel hangt af van het beheer. We streven naar een hoogte van 3 tot 4 meter om het hekwerk en de zonnepanelen af te schermen. Dit kan 3 tot 7 jaar (grove inschatting) duren, afhankelijk van de soortkeuze en omstandigheden (b.v.: planthoogte bij aanplanten en geografisch- en bodemfactoren). Samen met de omgeving kunnen we afspraken maken over het beheer.
Klopt het dat de opbrengst per hectare van het project Zonnepark Renbaan-Esschebaan ca. twee keer zo laag is in vergelijking met de andere plannen?
De vergelijking is lastig te maken tussen de verschillende parken. Het zonnepark Renbaan-Esschebaan wordt een natuur inclusief zonnepark. Ruimte voor groen en natuur zorgt ervoor dat er minder panelen per ha geplaatst kunnen worden. En dat heeft invloed op de opbrengst. Ook het wel of niet plaatsen van batterijopslag heeft invloed op de opbrengst.
Wat verwacht de gemeente netto te verdienen/verliezen aan haar eigen zonnepark (Zonnepark Renbaan-Esschebaan)? / Indien de gemeente een andere partij zoekt om dit zonnepark te exploiteren: is er al een partij gevonden en welke partij wil dit doen?
Pas na vergunningverlening volgt het go/no go moment waarin bepaald wordt of we het park als gemeente zelf gaan exploiteren of niet. Voor een eventuele exploitatie kunnen we nu alleen aannames doen. Er zitten vele onzekere factoren in deze aannames zoals bijvoorbeeld: toekomstig vermogen per paneel en de energietarieven. Dit alles heeft invloed op de uiteindelijke businesscase. Het moment dat de netbeheerder een aansluiting (waarschijnlijk in 2029) beschikbaar stelt, bepaalt het moment van realisatie en daarmee de zogenaamde financial close.
Zoekt de gemeente ook hier naar lokaal eigendom bij inwoners en organisaties of is dat lokaal eigendom gewaarborgd doordat de gemeente (en daarmee de gemeenschap) eigenaar is?
Wij zijn hierover in gesprek met energie coöperaties.